مادرانگی و توازن نقش خانگی و اجتماعی زنان

در سالهای اخیر در ایران، تغییر و تحولات اساسی در وضعیت زنان به وجود آمده است که باعث دگرگونی نقش‌ها و جایگاه اجتماعی آنان شده است. این تغییر و تحولات موجب شده است که در بخش‌هایی از جامعه زنان، نقش‌های اجتماعی و شغلی برجسته‌تر از گذشته شود چنانچه اغلب زنان شاغل، امروزه به طور همزمان سه نقش همسری، مادری و شغلی را تجربه می‌کنند که هر یک از آنها مجموعه‌ای از انتظارات را در بر دارد.

 

گزارش‌های تحقیقی حکایت از آن دارد که میزان فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی زنان، دارای روندی افزایشی بوده است چنانچه در سال‌های 80-1365 این میزان در طی این سالها به بیش از دو برابر افزایش داشته است.

 

برخی از پژوهشگران اعتقاد دارند که نقش‌های چندگانه اجتماعی، شغلی و خانوادگی منابع گوناگونی هستند که منافع متعددی را در اختیار افراد قرار می‌دهند و بر کیفیت زندگی زنان می‌افزایند که به آنها در اداره نقش‌ها کمک می‌کند تا بتوانند از آثار زیانبار انباشت نقش‌ها بکاهند. از این نظر می‌توان گفت که تعدد نقش‌ها می‌تواند باعث خشنودی فردی شود.

 

اما آیا این رویکرد می‌تواند تاثیری یکسان در همه زنان در جایگاه‌های اجتماعی و شغلی مختلف داشته باشد؟ آیا آماری در رابطه با میزان رضایمندی اینگونه زنان در ایران وجود دارد؟ آیا می‌توان با اطمینان کامل این ادعا را مطرح کرد که انباشت نقش‌ها باعث افزایش کیفیت زندگی زنان شده است؟

 

 

جایگاه اجتماعی زنان پس از پیروزی انقلاب اسلامی

پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، منشا مشروعیت قدرت سیاسی دچار تغییر و تحولات گسترده‌ای شد به این صورت که به مرور نگرش‌های خاص و جدیدی نسبت به مفاهیم و پدیده‌های اجتماعی مطرح گردید که نفوذ قدرت خداوند را در حیات اجتماعی علاوه بر حیات فردی ایجاد کرد. طبیعی است که این نوع نگرش در بررسی مدل اجتماعی پایگاه و نقش زن در جامعه اسلامی نیز تعیین کننده باشد. بدین معنی که پایگاه و نقش انسان به طور کلی و نقش زن به صورت جزئی در جامعه اسلامی، با پایگاه و نقش انسان در جوامع غیر اسلامی، در کلیه سطوح متفاوت است و ارزش‌های تعیین کننده نقش و پایگاه زن در این دو نوع جامعه یکسان نیستند.

 

امام خمینی درباره زنان و فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آنان، همانند دیگر عرصه ها،  نگرشی جدید عرضه کرد. در این نگرش، زن، مظهر تحقق آمال بشر است و از دامن او مرد به معراج می رود. از این رو زن، انسان‌ساز است و اگر زن‌های انسان ساز از ملت گرفته شوند، ملت‌ها با شکست و انحطاط مواجه می‌شوند.

 

با این وصف، امام خمینی بر واجب بودن حضور سیاسی - اجتماعی زنان، پای می‌فشرد و در این راه، حتی اجازه شوهر را برای فعالیت‌های اجتماعی آنان لازم نمی شمرد. نگرش الهی امام خمینی به زنان، باعث شد تا قشر جدیدی از زنان در عرصه سیاست و اجتماع شکل گیرد و به تدریج،  مرز خود را از دیگر زنان جدا سازد. این زنان، نه تابعی از الگوی زن مدرن غرب‌گرای مورد حمایت رژیم بودند و نه پیرو الگوی زن سنتی که اغلب، خانه نشین و بی‌تفاوت به امور اجتماعی و سیاسی بودند.

 

مقام معظم رهبری نیز در رابطه با اهمیت نقش مادرانگی و اجتماعی زنان با تاکید بر هویت انقلاب اسلامی می‌فرمایند: «تثبیت و نهادینه‌سازی الگوی زن مسلمان با تمسک به الگوهای برجسته‌ دینی و غلبه بر فرهنگ منحط غربی در مسئله‌ی زنان، مأموریتی مهم و کلان برای زنان مسلمان و انقلابیِ ایران است. زن ایرانی در ایران اسلامی، باید کوشش‌اش این باشد که هویّت والای زن اسلامی را آن‌چنان زنده کند که چشم دنیا را به خود جلب کند. این امروز وظیفه‌‌ای است بر دوش زنان مسلمان است تا الگوی سوم زن را نشان بدهند؛ بگویند زن مسلمان زنی است که هم دین خود را، حجاب خود را، زنانگی خود را، ظرافتها و لطافتهای خود را حفظ می‌کند؛ هم از حق خود دفاع می‌کند؛ هم در میدان معنویت و علم و تحقیق و تقرّب به خدا پیشروی می‌کند و شخصیت‌های برجسته‌ای را نشان می‌دهد و هم در میدان سیاسی حضور دارد. این می‌شود الگویی برای زنان. شما بدانید زنان مسلمان در بسیاری از نقاط دنیا امروز به شما نگاه می‌کنند و از شما یاد می‌گیرند».

 

پیامدهای نقش‌های اجتماعی زنان بر فردیت و نقش مادرانگی

امروزه مشارکت روزافزون زنان در بیرون از خانه موجب تقویت حس اعتماد به نفس و استقلال و افزایش قدرت تصمیم‏گیری و برخورد مناسب آنان با رویدادها و حوادث زندگی شده و اثرات مطلوبی بر روابط خانوادگی بر جای گذاشته است. در واقع، زن با کار و فعالیت اجتماعی، قدرت خلاقیت، کارآیی و استقلال بیشتری می‏یابد؛ چرا که زن در ازای دریافت وجه حاصل از فعالیت‏های اجتماعی و همچنین تبادل اطلاعات و تعامل اجتماعی، استقلال عمل بیشتری می‏یابد و بهتر می‏تواند در برابر مشکلات خانه و محیط کار، تصمیم‏گیری و مداخله کند.

 

به طور کلی، می‌توان گفت هر قدر زنان بیشتر وارد عرصه اجتماعی شوند به همان نسبت بحران هویت فردی و اجتماعی، افسردگی و انزواگرایی، بی‏اعتمادی و بدبینی به قوانین و قواعد حاکم بر جامعه در این قشر عظیم، کاسته خواهد شد. نتیجه آنکه به همان میزان که خانه‏داری و حضور زنان در صحنه خانه ثمرات مثبت و ارزنده‏ای، هم برای زن و هم برای اعضای خانواده و در نتیجه اجتماع دارد، اشتغال زنان به کارهای مهم و خارج از حیطه خانه نیز دارای فایده و اهمیت است.

 

یک پنجم زنان شاغل بین نقش‌های خانوادگی و اقتصادی احساس تضاد دارند

در سال 1396 مطالعه‌‌اي تجربي روي تضاد نقش در بين هزار و 451  نفر از زنان شاغل متاهل داراي حداقل يك فرزند در 10 سازمان اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي در بخش‌هاي دولتي و خصوصي در 9 استان كشور در دو قلمرو خانواده و كار انجام شد.

 

نتايج اين مطالعه نشان داد كه نسبت اين تضاد در زنان شاغل در بخش خصوصي 25.4 درصد به دليل شرايط كاري متفاوت، ازجمله مدت زمان كاري، مدت زمان اضافه كاري، ميزان حقوق و پاداش و مناسبات اجتماعي در محيط كار بيشتر از زنان شاغل در بخش دولتي با 16.5 درصد است. برخی از جامعه‌شناسان نیز در زمينه نقش‌هاي زنان در خانه و محيط كار، اساسا با مفهوم تعارض يا دوراهي مخالف هستند و اعتقاد دارند که بايد مفهوم تضاد را براي اين منظور جايگزين كرد.

 

دکتر کرم حبیب‌پور گتابی، استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی، در گفتگو با خبرگزاری ایرنا در این باره توضیح داد: در جوامع در‌ حال‌‌گذار و توسعه يافته، با تحول در نهاد كار و خانواده از جمله افزايش نسبت زنان شاغل به ويژه مادران، افزايش زوج‌هاي شاغل و خانواده‌هاي دونان‌آور و تداخل نقش‌هاي جنسيتي همچنين هويت‌ يابي زنان به عنوان عامليتي مستقل، تبديل ‌شدن زنان به عامليت ‌هاي اقتصادي، تمايزيابي و استقلال دو فضاي كار و خانواده، تضاد نقش زنان به طور عام و تضاد نقش‌هاي كاري و خانوادگي آنها به طور خاص اجتناب ‌ناپذير است و اين ادعا كه اين دو نقش سازگاري ماهوي و حتي نسبي با هم دارند، ادعايي مردود و غيرقابل ‌اعتناست.

 

اين استاديار جامعه شناسي ادامه داد: اگرچه درگيري زنان در هر يك از نقش‌هاي كاري و خانوادگي، مي‌تواند پيامدهاي مثبتي براي آنان به دنبال داشته باشد، اما اگر آنها بنا به دلايلي قادر به ايجاد تعادل ميان مسئوليت‌هاي مرتبط با هر يك از دو نقش نباشند، پتانسيل ايجاد تضاد ميان نقش‌ها افزايش خواهد يافت.

 

حبيب پور اضافه كرد: هنگامي كه تقاضاهاي خانواده با تقاضاهاي كار در تضاد باشد، تضاد خانواده-كار شكل مي‌گيرد. تجربه اين تضاد نقش، حالت نامطلوبي را در افراد ايجاد مي‌كند و به خاطر فشار تضاد ميان نقش‌ها، نقش‌هاي چندگانه منجر به تضاد فردي مي‌‌شود كه اين امر، اجراي موفقيت‌آميز نقش را با مشكل بيشتري مواجه مي‌سازد.

 

مدرسه علمیه مشکات نمونه‌ای از تسهیل نحوه مواجهه مادران طلبه با نقش‌های اجتماعی

مدرسه علمیه مشکات اندیشه خواهران در سال ۱۳۸۵ به طور غیررسمی و درسال ۱۳۹۰ به صورت رسمی فعالیت خود را در تهران آغاز کرد و معصومه حبیبی مدیریت این مجموعه را بر عهده دارد. جامعه هدف این مدرسه عموما از میان فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها است و برنامه آموزشی-تربیتی علوم اسلامی مشکات اندیشه در اولین مقطع تحصیلات حوزوی بانوان طلبه اجرا می‌شود.

 

از جمله اهداف کلی آموزشی و تربیتی این مدرسه علمیه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- تربیت طلاب برای حضور درعرصه‌های تبلیغی و علمی

- آموزش علوم حوزوی و اسلامی

- ایجاد مهارت‌های اساسی در زمینه پژوهش، تدریس و تربیت در حد معلم قرآن، مربی پرورشی در مدارس، تبلیغ خطابی در محافل دانش‌آموزی و دانشجویی

- ایجاد آمادگی و صلاحیت¬های لازم جهت ارتقا به سطوح بالاتر در رشته¬های تخصصی.

 

خواهران طلبه نمونه‌ای از اقشار زنانی هستند که هم بر نقش زنانگی و مادرانگی خود تاکید فراوان دارند و هم نقش اجتماعی را نیز به رسمیت می‌شناسند و برای حضور موثر خود در جامعه تلاش می‌کنند  و این گروه اجتماعی می‌توانند برای سنجش میزان موفقیت‎ زنان در توازن نقش‌ها، موضوع مناسبی برای مطالعه و بررسی باشند. از طرف دیگر نقش نهادهای اجتماعی نیز در نحوه مدیریت نقش‌های زنان نیز بی‌تاثیر نیست و نوع برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های آنان می‌تواند از تعارض نقش‌های متعدد زنان جلوگیری کند. همین موضوع باعث شد که به سراغ مدیر مدرسه علمیه مشکات واحد خواهران در تهران برویم و اقدامات مسئولین این مدرسه علمیه را برای تسهیل توازن نقش‌های مادران طلبه جویا شویم.

 

زنی موفق است که بتواند نقش‌های خود را با هنرمندی تمام مدیریت کند

 

فاطمه حبیبی، مدیر مدرسه علمیه مشکات واحد خواهران در تهران، ابتدای سخنان خود را با این موضوع آغاز کرد که اساساً زنان در ابعاد مختلف، نقش بسیار مهمی هم در نهاد خانواده و هم در اجتماع دارند و یک زن علاوه بر اینکه باید وظیفه‌اش را در حیطه مادری و همسری به نحو احسن انجام دهد بایستی وظیفه انسانی و وظیفه اجتماعی خود را نیز بشناسد و نسبت به آن بی‌تفاوت نباشد. بهترین زن کسی است که بتواند نقش‌هایش را با هنرمندی تمام مدیریت کند و یک نقش خود را فدای نقش دیگر نکند.

 

وی تاکید کرد: البته که نقش اصلی زن، نقش مادری و همسری است اما یک زن این توانایی را دارد که در عین حالی که یک مادر نمونه، یک همسر نمونه و یا یک دختر نمونه برای والدین‌اش است و وظایف را در هر کدام از این حیطه‌ها به نحو احسن می‌شناسد، می‌تواند به تحصیل نیز بپردازند و بعد از دوران تحصیل نیز نقش اجتماعی خود را به نحو احسن به جا بیاورند. چراکه اگر این زنان در اجتماع حضور نداشته باشند و صرفاً در خانه بمانند کسی نیست که وظیفه اجتماعی آنان را به جا بیاورد.

 

نقش اجتماعی زنان باید متناسب با شخصیت آنان باشد

مدیر مدرسه علمیه مشکات در ادامه یادآور شد: البته منظور بنده از وظایف اجتماعی زنان، وظایفی است که متناسب با شخصیت و طبیعت زیستی آنان تعریف شده باشد اما در مورد تحصیل علم روایت معتبری از پیامبر اکرم (ص) است که علم برای زن و مرد مسلمان واجب است حتی اگر برای به دست آوردن آن به چین برود. بنابراین تحصیل علم و آموختن آن به دیگران از واجبات همه مسلمانان چه زن و چه مرد است.

 

اجرای طرح مادران برای تسهیل در تحصیل مادران طلبه

حبیبی ادامه داد: این هماهنگ کردن نقش‌های مختلف، هنرمندی می‌خواهد گرچه باید زمینه ایفای نقش‌هایشان را فراهم کنیم و شرایط اجتماعی و فرهنگی در کشور به گونه‌ای باشد که زمینه تحصیل زنان مساعد شود. به عنوان مثال حوزه علمیه مشکات واحد خواهران، اخیراً طرحی به نام طرح مادران اجرا می‌کند که در این طرح تلاش دارد شرایط را برای تحصیل مادران طلبه تسهیل کند.

 

به گفته مدیر مدرسه علمیه مشکات، در پی منویات رهبری، این مدرسه علمیه یکی از کلیدی‌ترین اهداف خود را "اهمیت و تسهیل در تحصیل مادران طلبه" قرار داد. بر این اساس از ابتدای تشکیل طرح مادران هر مادر طلبه از زمان بارداری تا چهارسالگی کودک می‌تواند همگام با سایر طلاب تحصیل نماید، به این صورت که همزمان تشکیل کلاس‌های درسی در مدرسه، فایل‌های صوتی  هر کلاس بر روی سایت مدرسه بارگذاری می‌شود و طلاب مادر پس از دریافت فایل‌ها و مباحثه با همکلاسی‌های خود، ملزم به شرکت در آزمون‌های هفتگی، نیم ترم و پایان ترم همچون سایر طلاب هستند.

 

حبیبی در ادامه افزود: در طول دوران شرکت در طرح مادران، طلاب مادر بایستی ۸۰ واحد درسی را بطور شناور و به انتخاب خودشان بصورت حضوری گذرانده و در کلاس‌ها حضور داشته باشند و سایر واحدها را بصورت غیرحضوری می‌گذرانند. به طور کلی مزیت طرح مادران نسبت به دوره نیمه حضوری در سایر مدارس علمیه، همراهی و همگامی طلبه مادر با سایر طلاب و بهره‌مندی یکسان از کلاس‌های علمی مدرسه  و رقابت پویا در دوران تحصیل است. همچنین در دوره‌های نیمه حضوری سایر مدارس، طلاب ملزم به گذراندن ۷۵واحد اجباری حضوری و پی در پی در دو سال اول تحصیل هستند و سپس می‌توانند به طرح غیرحضوری ورود نمایند که این امر بسیاری را از تحصیل در حوزه باز میدارد. علاوه بر این، دوره‎های نیمه حضوری در مدارس دیگر پس از گذراندن واحدهای حضوری بطور کامل از دوره‌های حضوری مجزا هستند که این امر نیز سبب ناهمگونی و عدم استفاده یکسان طلاب از تحصیل حوزوی می‌شود. 

 

وی ادامه داد: البته همه این شرایط به درخواست و تشخیص خود مادر است که کدام درس‌ها و مباحث به صورت شناور و غیرحضوری باشند و کدام درس‌ها را می‌تواند در کلاس حضور یابد. همه این تسهیلات به خاطر این است که وقتی کسی مادر می‌شود از ادامه تحصیل محروم نشود. البته حوزه های علمیه خواهران دیگر نیز تسهیلاتی قائل می شوند که متفاوت هستند به عنوان مثال به طلاب مادر مرخصی می‌دهند اما کسی که چند ترم مرخصی می‌گیرد چون بازه تحصیل‌اش منقطع می‌شود ممکن است دیگر نتواند به تحصیل ادامه دهد.

 

تقریبا نیمی از طلاب مدرسه مشکات مادر هستند

به گفته مدیر مدرسه مشکات واحد خواهران، در حال حاضر حدود 160 طلبه در این مدرسه علمیه تحصیل می‌کنند که تقریبا نیمی از آنان مادر هستند. وی در ادامه اضافه کرد: ممکن است برخی از کلاس‌های حضوری ما تنها 8 یا 10  نفره برگزار شوند اما تعداد اکثریت طلبه‌ها به صورت غیرحضوری از مطالب کلاس استفاده می‌کنند.

 

حبیبی در پاسخ به میزان موفقیت طلاب مادر در مدرسه علمی مشکات گفت: در این مورد من نمی‌توانم آمار دقیقی به شما ارائه دهم چون این مدرسه تقریبا تازه تاسیس است و تا الان تنها 10 تا 15 نفر از خواهران، فارغ‌التحصیل شده‌اند اما اتفاقا آنهایی که مادرند چون با سختی درس خوانده‌اند و توانستند در میان نقش‌های پر مشغله مادری از مطالب کلاس‌ها به صورت غیرحضوری استفاده کنند، قدر تحصیل را بیشتر می‌دانند و در نتیجه موفق‌ترند.

 

وی اضافه کرد: من مادران طلبه زیادی را در این مدرسه می‌شناسم که با وجود اینکه دارای چندین فرزند هستند، همچنان حضور اجتماعی پررنگی دارند و نقش مادری، مانعی برای فعالیت تحصیلی و اجتماعی آنها نشده است. بسیاری از طلاب مادر ما توانسته‌اند در مدارس آموزش و پرورش و یا موسسات فرهنگی جذب کار شوند و در شغل خود نیز موفق هستند. البته نقطه تفاوتی که مدرسه علمیه ما با سایر حوزه ها دارند این است که اکثر طلبه‌های ما بعد از اتمام تحصیلات دانشگاهی وارد حوزه می شوند و رشته‌های‌شان هم لزوما مرتبط با حوزه نیست و با دغدغه و انگیزه وارد این مدرسه علمیه می‌شوند و چون با محیط دانشگاه آشنایی دارند و آن فضا را تجربه کرده‌اند؛ در نتیجه بعد از فارغ‌التحصیلی حضور موثرتری در جامعه دارند.

 

احداث مهد کودک برای طلاب مادر مدرسه علمیه مشکات

فاطمه حبیبی همچنین احداث مهدکودک برای طلاب مادر را از جمله اقدامات تسهیلی مسئولین مدرسه مشکات برای خواهران معرفی کرد و افزود: ما در این طرح توانستیم بهترین ساختمان را برای مهدکودک آماده سازی کنیم و سعی کردیم از مربی‌های حرفه‌ای و آموزش دیده‌ای برای این مهدکودک استفاده کنیم. امروز بسیاری از مادران در زمانی که کلاس حضوری دارند،  فرزندان خود را در این مهدکودک می‌گذارند و می‌توانند با خیال راحت از مباحث کلاس استفاده می‌کنند.

 

وی افزود: بسیاری از طلبه‌های ما که از سطح دو یا سطح عمومی وارد شدند چون دغدغه‌مند هستند و از طرف دیگر اعتقاد راسخ به این موضوع دارند که باید جمعیت کشور به خصوص جمعیت شیعیان افزایش پیدا کند به همین دلیل به نقش مادری خود اعتقاد دارند و هیچگاه نمی‌خواهند نقش‌های مادری خود را فدای نقش اجتماعی خود کنند. ما نیز به عنوان متصدیان حوزه علمیه خواهران باید تسهیلاتی را برای این عزیزان فراهم کنیم که افراد بتوانند در کنار نقش مادری خود به تحصیل بپردازند.

 

حضور اجتماعی زنان بایستی با محوریت حفظ خانواده

فاطمه حبیبی در پاسخ به این پرسش که چرا در شرایطی تاکید بر نقش اجتماعی و خانوادگی زنان می‌شود در حالی که همچنان بسیاری از مردان اعتقادی به تقسیم عادلانه نقش‌ها در فضای خانواده ندارند و این مسئله باعث ایجاد تعارض و کاهش سطح کیفیت زندگی زنان می‌شود، گفت: من نیز به شخصه اعتقاد دارم که همسران بسیار می‌توانند در توازن نقش مادرانگی و نقش اجتماعی زنان کمک کنند. از یک طرف نیمی از جامعه ما را زنان تشکیل می‌دهند و مردان نیز در دامان زنان تربیت می‌شوند بنابراین محور اصلی زنان هستند. این زنان هستند که باید فرزندان صالحی برای جامعه فردا تربیت کنند و از این جهت باید تحصیل کنند که هم بتوانند خودشان را درست بشناسند و تربیت کنند و هم فرزندان صالحی را به جامعه تحویل دهند. به همین خاطر محور اصلی، تربیت خود و فرزندان است و تحصیل می‌تواند نقش موثری در خودشناسی زنان و در نتیجه تربیت درست فرزندان داشته باشد.

 

وی افزود: اما نباید در این موضوع افراط کرد و باقی نقش‌ها را فدای این نقش کرد. تحصیل یا نقش اجتماعی زنان به هیچ عنوان نباید باعث خلل در نظام خانواده شود. بعضی از زنان، شغل‌های دشواری انتخاب می‌کنند که صرفا جنبه اقتصادی و پول‌آوری دارند و هیچ نفع معنوی برای آنان ندارد. اینگونه مشاغل باعث می‌شوند زنان نتوانند وظایف مادری و همسری خود را به درستی به جا بیاورند و از همسر توقع دارند که تمامی وظایف مربوط به فرزندداری و خانه‌داری را بر عهده گیرند که کاملا این روش اشتباه است. به حرکت درآوردن چرخ‌های اقتصادی خانواده جزء وظایف اصلی مرد خانواده است و زن اگر تمایل دارد در این وظیفه به مرد کمک کند هیچ ایرادی بر او وارد نیست اما نباید این مسئله باعث شود زن خانواده از تمامی نقش‌های مادرانگی و خانه‌داری خود بازبماند. بنابراین تاکید بر این است که حضور اجتماعی زنان بایستی با محوریت حفظ خانواده باشد و هرچیزی که به حفظ خانواده خلل وارد می‌کند باید کنار گذاشته شود.

 

فاطمه حبیبی اضافه کرد: بنده قبول دارم که زن و شوهر در خانواده، دو بال پرواز هستند و در شرایطی که صاحب فرزند می‌شوند باید هر دو به صورت عادلانه برای تربیت فرزند و مدیریت امورات خانه وقت بگذارند در غیر اینصورت نه تربیت فرزند روند سالم خود را طی می‌کند و نه خانواده می‌تواند در مسیر درستی حرکت کند، ولی متاسفانه برخی از مردان این موضوع را قبول ندارند و اساسا به تقسیم عادلانه وظایف فرزند داری اعتقادی ندارند اما این مسئله نباید باعث شود که زنان نیز به نقش مادرانگی و خانوادگی خود بی‌تفاوت شوند.

 

خدمات مشاوره خانواده در مدرسه علمیه مشکات

در بدو ورود به ساختمان مدرسه علمیه مشکات آنچیزی که بیش از همه توجه را به خود جلب می‌کند اتاق مشاوره است. حبیبی در مورد وظایف و کارکرد اتاق مشاوره در این مدرسه علمیه گفت: مشاوران ما در اینجا سعی می‌کنند به صورت کاملا تخصصی و حرفه‌ای به خواهران طلبه مشاوره ‌دهند و غیر از مشاوره تحصیلی، در زمینه مشاوره خانوادگی، فرزندداری، همسرداری و حتی انتخاب همسر خدمات مشاوره ارائه می‌دهند.

 

وی افزود: ما در ماه‌های مبارک رمضان در مراسم افطار،  خواهران طلبه را با خانواده‌هایشان دعوت می‌کنیم. در این مراسم برای خواهران و برادران به صورت جداگانه برنامه‌های مفیدی ارائه می‌دهیم و سعی می‌کنیم از طریق دعوت از روانشناسان برجسته، ضرورت تقسیم عادلانه نقش‌های خانوادگی را به برادران گوشزد کنیم. من همیشه هم به برادران روانشناس که با برادران طلاب در ارتباط هستند، می‌گویم که در مجالس خصوصی به برادران توصیه کنند که همراه همسران خود باشند و به آنها محبت کنند چون یک مادر زمانی می‌تواند به فرزند خود محبت کند که از همسر خود محبت ببیند.

 

گروه مادرانه، هم‌افزایی برای توازن نقش‌های زنان

گروه مادرانه در سال 91 توسط تازه مادرانی پایه‌گذاری شد که تا پیش از مادری، از فعالان دانشجویی بودند و با تحولی که نقش مادری در زندگی آنان ایجاد کرد، به این نتیجه می‌رسند که باید بازتعریفی از سبک زندگی شخصی و فعالیت اجتماعی‌ خود داشته باشند. آنها دور هم جمع می‌شوند تا برای رشد خود در همه ساحات فردی، خانوادگی و اجتماعی، برنامه‌ریزی کنند و در امر مادری هم‌افزایی و انتقال دانش و تجربه داشته باشند و در  کنار آن فعالیت انقلابی خود را پی بگیرند.

 

این جمع به مرور بزرگ و بزرگتر می‌شود و فعالیت‌ها و زیر مجموعه‌های مختلفی مرتبط با نقش مادری و همچنین زن انقلابی، تشکیل می‌دهند. بحث‌های گروهی مادرانه مرتبط با موضوعاتی همچون تمهیدات بارداری و زایمان سالم، عبادت، مادری و نقش‌آفرینی اجتماعی است و این جلسات به صورت هفتگی برگزار می‌شود و اعضاء در موضوع مورد بحث با یکدیگر گفتگو و چالش می‌کنند. مژده پور محمدی از اعضای اصلی گروه مادرانه است. او در حاضر مادر دو فرزند است و تا مقطع کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی تحصیل کرده است و با برخی از نشریات به عنوان نویسنده همکاری دارد.

 

وی در گفتگو با خبرنگار مجله حوراء درباره فعالیت‌های دیگر گروه مادرانه گفت: برنامه‌های دیگری که گروه مادرانه تا کنون اجرا کرده است، معرفی محصولات و امکانات مادرانه و فرزندانه، دعوت از متخصصین و کارشناسان به عنوان مهمان ویژه برای پاسخگویی به سوالات مادران، ارتباط با مساجد، پیگیری مطالبات مادری، تهیه و ارسال هدایا به آسیب دیدگان سیل و زلزله از جمله فعالیت‌های گروه مادرانه است. اعضای این گروه ابتدا به صورت مجازی از سراسر کشور با یکدیگر آشنا شده‌اند و در مراحل بعدی این آشنایی مجازی، آنها را به آشنایی‌های حضوری تبدیل کرده است و هم‌اکنون در تهران و دیگر شهرها از جمله مشهد، قم، اصفهان، کرمان، تبریز، ارک، رفسنجان، سبزوار و ... مادرهای هر محله و هر شهر حلقه‌های حضوری دارند. معمولا در این جلسات 10 تا 12 مادر و فرزند حضور دارند که در کنار تلاش برای ارتقاء خود و خانواده از این فرصت همراهی برای اهتمام به فعالیت‌هایی با محوریت تاثیرگذاری اجتماعی بهره می‌برند.

 

ترویج سبک زندگی ایرانی- اسلامی انقلابی به عنوان هدف گروه مادرانه

پورمحمدی در ادامه افزود: گروه مادرانه برنامه‌های دیگری نیز مانند اعتکاف خانوادگی، نشست‌های عمومی با موضوعات مرتبط با جهان اسلام، اقتصاد، زنان تراز انقلاب اسلامی نیز اجرا می‌کند همچنین تاکنون مطالب بسیاری مرتبط با موضوع زن و نقش مادرانگی در مجلات و روزنامه‌های مختلف منتشر کرده است. به طور کلی هدف مادرانه، ترویج سبک زندگی ایرانی- اسلامی انقلابی است.

 

وی در پاسخ به سوالی در رابطه با طیف اجتماعی اعضای گروه مادرانه، گفت: اعضای گروه مادرانه، زنانی هستند که نقش مادری را تجربه کرده‌اند و وجه شباهت آنها پایبندی‌شان به گفتمان انقلاب اسلامی است. در گروه مادرانه، هم مادران خانه‌دار عضو هستند و هم کسانی که به صورت پاره وقت و دورکار شاغل هستند و یا شغل تمام وقت دارند. اما نکته اصلی این است که قریب به اتفاق اعضاء، خودشان را در قبال جامعه مسئول می‌دانند و قائل به نقش‌آفرینی اجتماعی هستند، نقش‌آفرینی که مطابق با شرایط و ظرفیت‌های زنان باشد.

 

به گفته این عضو گروه مادرانه، زن به عنوان یکی از اعضای اجتماع، در قبال جامعه خود مسئول است و این مسئولیت خصوصا در فضای انقلاب اسلامی، جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. اما مساله مهم این است که سایر ابعاد وجودی زن نباید تحت‌الشاع این ساحت قرار گیرد و هرکدام باید در حد و اندازه لازم به آنها بهاء داده شود. برای فعالیت اجتماعی در معنای اعم و فعالیت شغلی در معنای اخص، لازم است که نوع فعالیت با ویژگی‌های روحی و جسمی زن همخوانی داشته باشد و لطمه‌ای به نقش همسری و مادری زن وارد نشود. 

 

زنان در حل تعارض نقش‌ها تنها هستند

مژده محمدپور در پاسخ به این پرسش که آیا پیش آمده است که دچار تعارض و تداخل نقش‌ها شود؛ توضیح داد: بله بسیار اتفاق افتاده است و در آن موقعیت، به این فکر کردم که کدام نقش را می‌توانم به شخص دیگری بسپارم و کدام نقش را خود بر عهده گیرم. به هر حال ایجاد تعادل بین این ابعاد مختلف نقشی از سخت‌ترین، پیچیده‌ترین و ظریف‌ترین کارهاست و گاهی زنان برای انجام آنها با یک معادله چند مجهولی مواجه هستند که متاسفانه خود را در حل آن تنها می‌بینند. ما در گروه مادرانه تلاش می‌کنیم تا زنان را در حل این مساله کمک کنیم و با حرکتی دسته‌جمعی راه را برای آنها هموارتر کنیم. من اصولا اگر چاره‌ای جز انتخاب نداشته باشم، اولویت را به نقش مادرنگی می‌دهم.

 

لزوم ایجاد تسهیلات اجتماعی برای توازن نقش‌های زنان

به هر روی دنیای امروز، مرز نقش‌های افراد را گسترده‌تر کرده است و به همان نسبت زنان نیز سهم بی بدیلی در صحنه اجتماعی ایران دارند و با وجود اینکه رویکرد انقلاب اسلامی، محور اصلی و کلیدی دایره نقش‌آفرینی زنان را در خانواده و مرتبط با مادرانگی تعریف کرده است اما بر حضور و بروز اجتماعی آنان نیز تاکید فراوان می‌کند. در این وضعیت علاوه بر اینکه بسیاری از زنان، خود نیز وظیفه خانوادگی را جزء جدایی ناپذیر و حیاتی هویت زنانه خود می‌دانند؛ اما نمی‌توان و نباید علاقمندی به ایفای وظایف اجتماعی را در زنان نادیده گرفت و آنان را زیر بار تعدد نقش‌ها تنها گذاشت تا مجبور شوند از میان بایدها و علایق خود به بایستگی‌های زنانه که همان نقش خانوادگی است تن دهند و از تعقیب علائق بازبمانند.

 

این وظیفه سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران کشور است که موجبات تسهیل ایفای نقش‌ها را چه در سطح خرد و چه در سطح کلان برای زنان فراهم کنند تا از تعارض وظایف جلوگیری شود. البته در کنار تسهیلات اجتماعی، باید از فرهنگسازی برای تقسیم عادلانه وظایف در محیط خانواده غافل شد. چراکه این امر تاثیری عمیق بر توازن نقش‌های زنان و افزایش کیفیت زندگی آنان می‌گذارد و در سایه حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی است که زنان می‌توانند به تمامی ساحت‌های وجودی خود دست یابند و نقش مادرانگی خود را به نحو احسن ایفا کند.